Pamięcią do „nieludzkiej ziemi”

„Pod wielką mapą Imperium
Odpocząć – jak kto potrafi
Kończymy bliską Syberią
Skrócony kurs geografii[…]” –

śpiewał Jacek Kaczmarski o obrazie Jacka Malczewskiego “Zesłanie studentów”. W przejmującą podróż po pamiątkach i wspomnieniach z nieludzkiej ziemi udali się uczniowie Kolegium śladami swoich przodków. Historia Polski i Polaków naznaczona jest wielkim cierpieniem. W te dramatyczne wydarzenia wpisują się wywózki naszych rodaków na Syberię, zorganizowane przez carską Rosję i ZSRR. Muzeum Pamięci Sybiru to miejsca, gdzie ożywa historia cierpienia i walki o przetrwanie. Miejsca, w którym wszystkie opowieści zamykają się w jednym słowie – Sybir.

„[…] Na nieludzkiej ziemi znowu polski trakt
Wyznaczyły bezimienne krzyże…
Nie zatrzymał nas czerwony kat.
Bo przed nami Polska – coraz bliżej!

I myśmy szli i szli – dziesiątkowani!
Choć zdradą pragnął nas podzielić wróg…
I przez Ludową przeszliśmy – niepokonani
Aż Wolna Polskę raczył wrócić Bóg!”

– brzmią słowa „Marszu Sybiraków”, czyli przodków młodzieży, która teraz przyjeżdża do wolnej Polski zdobywać wykształcenie, poznawać polską kulturę, historię i tradycje. W tym wyjątkowym miejscu w Białymstoku można zatrzymać się i głęboko poczuć to, co przeżywali i doświadczali ludzie, którzy od końca XVI aż do połowy XX wieku byli niewoleni i zsyłani w głąb Rosji, a później Związku Sowieckiego. Muzeum upamiętnia historię ludzi rzuconych przez los w olbrzymią otchłań rozciągającą się między górami Ural a Oceanem Spokojnym, w otchłań ludzkiego upadku i nieludzkiej wręcz siły przetrwania: gdzieś między Syberię a Sybir. Wiele zadumy, szukania nazwisk swoich deportowanych rodzin, pytań i poruszeń serc wywołały obrazy, jakie stanęły przed oczyma młodych ludzi, zwłaszcza tych z Kazachstanu, Białorusi czy Ukrainy. Wielu z nich zna i przeżywa historię, którą zasłyszeli w domach rodzinnych: o wywózkach, katordze, głodzie, zimnie i niewolniczej pracy w nieludzkich warunkach „innego świata”. Wspomnienia Sybiraków, pamiątki po nich, dokumenty i historia tych czasów przywołują uniwersalne prawdy o ludzkim okrucieństwie i o braterskiej sile przetrwania, o ideologicznym szaleństwie totalitaryzmów, a także o podstawowych wartościach moralnych wypracowanych przez cywilizację.